اثربخشی روزافزون توسعه اهداف پژوهشی در مسیر پیشرفت جوامع امروزی، ضرورت تمرکز بر این امر را در سطوح مختلف، مورد توجه قرار داده و به ویژه در عرصه سلامت به واسطه ارتباط با حیات جامعه و شتاب فزاینده نقش اندیشه در توسعه خدمات سلامت محور، نقش تاثیرگذار پژوهش، از اهمیت ویژه تری برخوردار است. در همین راستا معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز با پرداختن به اهمیت پژوهش های اثرگذار در نظام سلامت، «کارگروه توسعه ظرفیت های اثرگذاری پژوهش دانشگاه» را از اسفند سال گذشته راه اندازی کرده است.

به گزارش روابط عمومی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز، در تداوم مسیری که پژوهشگران عرصه سلامت فارس در این سال ها پیموده اند، راه اندازی این کارگروه در ماه های گذشته توانسته سرفصلی تازه برای جهت بخشیدن به این چشم انداز باشد.

در این گفت و گو، دکتر «مجتبی حیدری»، دبیر کارگروه توسعه ظرفیت های اثرگذاری پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شیراز، پیرامون پژوهش های اثرگذار و هدف از راه اندازی این کارگروه می گوید.

پژوهش اثرگذار چیست؟

پژوهش اثرگذار به مطالعه‌ای گفته می‌شود که نتایج آن تاثیر مستقیم و قابل‌توجهی بر بهبود دانش، سیاست‌گذاری، عمل بالینی، یا سلامت جامعه داشته باشد. این نوع پژوهش با هدف ایجاد تغییرات مثبت و پایدار انجام می‌شود و اغلب به شناسایی مشکلات اساسی، ارائه راه‌حل‌های عملی و اطلاع‌رسانی به تصمیم‌گیران می‌پردازد. به طور خلاصه، پژوهش اثرگذار به پژوهشی گفته می‌شود که بتواند بهبود واقعی و ملموسی در زندگی افراد یا نظام‌های بهداشتی ایجاد کند.

موضوع اثرگذاری پژوهش چه سابقه ای در سطح جهان دارد؟

توجه به پژوهش‌های اثرگذار و اهمیت آن در سطح جهان سابقه‌ای نسبتا طولانی دارد، اما در دهه‌ های اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است. با افزایش فشارها برای اطمینان از اینکه تحقیقات علمی نه‌ تنها به دانش افزوده، بلکه به بهبود واقعی جامعه منجر شود، مفهوم «پژوهش اثرگذار» در کانون توجه قرار گرفت. سازمان‌های تامین‌کننده مالی و سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف، شروع به تشویق پژوهش‌هایی کردند که بتواند نتایج ملموسی در سیاست‌گذاری، سلامت عمومی و ارتقای کیفیت زندگی افراد داشته باشد. در سطح جهانی، سازمان‌های بزرگی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و موسسات ملی سلامت (NIH) آمریکا نقش مهمی در ترویج پژوهش‌های اثرگذار ایفا کرده‌اند. همچنین در کشورهای مختلف، شیوه ‌های ارزیابی جدیدی توسعه یافته که بر اساس آن‌ها، پژوهش‌ها نه تنها بر اساس کیفیت علمی، بلکه بر اساس تاثیر واقعی‌شان بر جامعه نیز ارزیابی می شود.

رویکرد وزارت بهداشت در زمینه پژوهش های اثرگذار چیست؟

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در راستای ارتقای اثرگذاری پژوهش‌ها، از سه سال پیش رویکرد جدیدی را در ارزشیابی سالانه پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به کار گرفته است. در این رویکرد، پژوهش‌های اثرگذار به میزان پنج تا 10 برابر بیشتر از پژوهش‌های عادی، امتیاز دریافت می‌کنند. وزارت بهداشت شاخص‌های ویژه‌ای برای ارزیابی اثرگذاری پژوهش‌ها تعریف کرده است که جزئیات آن در دستورالعمل ارزشیابی سالانه ارسال می‌شود. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها این است که پژوهشگر مستنداتی مبنی بر اینکه پیش از شروع پژوهش، نیازی از سوی سازمان‌ها، مجموعه ‌ها یا شرکت‌ها اعلام شده را ارایه کند و پس از انجام پژوهش، تاییدیه ‌ای از آن‌ها دریافت کند که نشان دهد نتایج پژوهش در حل مشکل موردنظر موثر بوده است. در ارزشیابی سال گذشته، 13 پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی شیراز موفق به ارایه این مستندات شدند و امتیاز و پژوهانه در این زمینه را دریافت کردند.

دانشگاه علوم پزشکی شیراز چه برنامه هایی در راستای حمایت و توسعه پژوهش های اثرگذار دارد؟

دانشگاه علوم پزشکی شیراز با هدف حمایت و توسعه پژوهش‌های اثرگذار، سیاست‌های حمایتی، تشویقی و ترویجی متعددی را در پیش گرفته است. از جمله این سیاست‌ها، اعطای پژوهانه‌ های مالی به پژوهشگرانی است که توانسته‌اند امتیاز «طرح اثرگذار» را در ارزیابی سالانه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کنند. این پژوهانه‌ها که در قالب مبالغ 25 تا 65 میلیون تومان ارایه می‌شود، با هدف تشویق پژوهشگران برای انجام تحقیقات با تاثیرات واقعی و ملموس در حوزه‌های مختلف سلامت و علوم پزشکی اختصاص داده شده‌ است. دانشگاه همچنین در کنار سیاست های تشویقی، برنامه‌های آموزشی مانند کارگاه‌های تخصصی و تهیه نماهنگ های آموزشی، همچنین ریل گذاری برای پژوهشگرانی که تمایل به اجرای این جنس از طرح های پژوهشی دارند را در قالب پژوهانه طرح های نیاز محور دنبال می کند.

پژوهانه طرح‌های نیازمحور چیست؟

پژوهانه طرح‌های نیازمحور با هدف هدایت پژوهش‌ها به سوی تحقق اثربخشی واقعی طراحی شده است. در این طرح، واحدهای اجرایی دانشگاه، شامل معاونت‌ها، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مراکز بهداشتی و سایر واحدها، می‌توانند نیازهای پژوهشی خود را در قالب یک RFP (درخواست پیشنهاد) به معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه ارسال کنند. این معاونت، بودجه ویژه‌ای را برای این نیازهای پژوهشی تخصیص داده و آنها را از طریق فراخوان به پژوهشگران اعلام می‌کند. این طرح ‌ها به طور مستقیم تامین مالی شده و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه، پیگیری دقیق روند پیشرفت آن‌ها را تا دستیابی به نتایج ملموس بر عهده دارد.

چگونه می توان مسیر تحقق اهداف این کارگروه را توسعه بخشید؟

از پژوهشگران و اساتید دانشگاه تقاضا دارم که طرح‌های پژوهشی خود را که به نظرشان اثرگذار و مرتبط با نیازهای واقعی جامعه است، با مستندات لازم در ارزشیابی‌های سالانه ارایه کنند. این اقدام در توسعه فرهنگ پژوهش برای پاسخگویی به نیازهای واقعی سلامت اثرگذار خواهد بود، چرا که پژوهش به جای تمرکز صرف بر انتشار مقالات، به سمت تحقق نتایج ملموس و کاربردی حرکت می کند.